اقتصاد دانش بنیان

اقدامات زيربنايي دولت در خصوص افزايش پهناي باند و سياست‌گذاري‌هايي نظير گسترش اينترنت پرسرعت و جلوگيري از فيلتر شدن شبکه‌هاي اجتماعي سبب شده تا فرصت‌هاي شغلي زيادي در فضاي مجازي کشور رونق گيرد و از بالا رفتن نرخ بيکاري جلوگيري شود. به باور برخي از اقتصاددانان، دولت يازدهم با سياست‌گذاري‌هاي کلان و موفق توانسته اقتصاد را به مسير توسعه بازگرداند و زمينه را براي حضور بخش خصوصي در فعاليت‌هاي اقتصادي به صورت شفاف به وجود آورد. غلامعلي فرجادي، عضو هيئت علمي ‌موسسه آموزشي و پژوهشي مديريت و برنامه‌ريزي، بر اين باور است که حکمراني خوب، به‌رغم تمام مشکلات، باعث به وجود آمدن فرصت‌هاي جديد شغلي شده است که در سياست‌گذاري‌ها پيش‌بيني شده بود تا رشد استارت‌آپ‌ها در ايران بتواند به اين اندازه به رقابتي شدن بخش‌هايي از بازار کمک و فرهنگ خريد مردم را عوض کند.

او در گفت‌و‌گو با دانش‌بنيان، مزيت اقتصاد ايران را در رشد بخش خدمات مي‌داند و معتقد است با توجه به خلاء بزرگي که کشور در اين بخش دارد، استارت‌آپ‌ها توانسته‌اند با سرعت بالايي تشکيل شوند و رشد پيدا کنند.

 سياست‌گذاري مناسب در زمينه اينترنت  و فرصت تلقي شدن آن باعث شده تا استارت‌آپ‌ها در ايران رشد بسياري سريعي داشته باشند. به نظر شما سياست‌گذاران چه اقدامي ‌بايد انجام دهند که حيات کسب و کارهاي نوپا ادامه يابد و حرکت رو به رشد آنان متوقف نشود؟

سياست‌گذاري‌هاي نامناسب در حوزه اشتغال از طريق ايجاد پروژه‌هاي دولتي و تزريق وام به جامعه تحت عناوين مختلف طي سال‌هاي گذشته نتوانسته آن‌گونه که بايد تغييري در اشتغال کشور به وجود آورد. در حالي‌که يک سياست‌گذاري مناسب يا حکمراني خوب در بخش اينترنت و شبکه‌هاي اجتماعي سبب شده تا فرصت‌هاي زياد شغلي در بخش خدمات به وجود آيد. استارت‌آپ‌ها فرصت‌هاي جديدي براي تحصيل‌کردگان و نخبگان کشور هستند تا آنان با استفاده از توانايي علمي ‌خود و خلاقيت ذاتيشان، فرصت‌هاي فعاليت در اقتصاد ايران را رصد کنند و بتوانند با توجه به خلاءهايي که در بخش خدمات وجود دارد، با کمترين سرمايه‌گذاري در اين زمينه به فعاليت بپردازند و خيلي زود رشد کنند. به نظر مي‌رسد که دولت در شرايط کنوني که با کمبود منابع روبه‌رو است و قصد دارد امور اقتصادي کشور را به دست بخش خصوصي بسپارد، از فرصتي که استارت‌آپ‌ها در فضاي مجازي به وجود آورده‌اند، استفاده کند و با برطرف کردن موانع کسب و کار آن‌ها و نوسازي يا ايجاد زير‌ساخت‌ها، به گسترش اين دست از فعاليت‌ها بپردازد. اگر توجه کنيد فقط با افزايش نه‌چندان زياد پهناي باند (نسبت به کشورهاي پيشرفته) و بالا رفتن سرعت اينترنت نسبت به سال‌هاي گذشته، دولت توانسته فضايي را در اشتغال‌زايي به وجود آورد که شايد خود او هم نمي‌توانست پيش‌بيني کند که عده‌اي از جوانان خلاق و هوشمند پا در بازار خدمات بگذارند و بتوانند در اين بخش به فعاليت بپردازند. در اين ميان لازم است دولت حتي‌الامکان به تسهيل اين نوع کسب و کارها و گسترش آن‌ها در کل کشور کمک کند و اجازه دهد بازار و جامعه اقتصادي کشور درباره اين نوع کسب و کارها تصميم بگيرند، نه اين‌که با دخالت‌هاي خود در حوزه‌هاي مختلف از قبيل مجوزها و قيمت‌گذاري‌ها، راه توسعه استارت‌آپ‌ها را ببندد و موانعي براي رشد آنان به وجود آورد.

 با توجه به خلائي که در بخش خدمات وجود دارد، فکر مي‌کنيد چه فرصت‌هاي شغلي در اين بخش نهفته است و سياست‌گذار بهتر است به سراغ آن برود؟

سه بخش کشاورزي، صنعت و خدمات در اقتصادهاي دنيا اجزاي رشد اقتصادي را تشکيل مي‌دهند. در ايران با توجه به تکه‌تکه شدن زمين‌هاي کشاورزي، کمبود آب و مکانيزه نبودن سيستم آبياري، بخش کشاورزي صرفه اقتصادي زيادي ندارد و نيازمند به وجود آمدن زيرساخت‌هايي است که سرمايه‌گذاري بالايي را مي‌طلبد. در بخش توليد هم فناوري و سرمايه حرف اول را مي‌زنند که با توجه به شرايط کنوني اقتصاد ايران به‌راحتي نمي‌توان زمينه سرمايه‌گذاري در صنعت را فراهم کرد و به توسعه تکنولوژي پرداخت. در اين ميان فقط بخش خدمات است که با سرمايه کم مي‌تواند ارزش افزوده بالايي ايجاد کند و به اشتغال‌آفريني در کمترين زمان ممکن بپردازد. راز موفقيت استارت‌آپ‌ها هم اين است که آنان در زمينه ارائه خدمات به فعاليت مي‌پردازند و با چند دستگاه کامپيوتر و بهره بردن از فضاي مجازي خدماتي را ارائه مي‌دهند که تاکنون در کشور وجود نداشته است. طبيعتا استفاده از اين خدمات براي مردم هم جذاب است و هم مي‌تواند سودآور باشد. آن‌ها در کمترين زمان مي‌توانند طي هر لحظه از شبانه‌روز پشت سيستم خود بنشينند يا از طريق موبايل‌هايشان به برخي از نيازهاي روزمره‌شان پاسخ گويند. طبيعتا استارت‌آپ‌ها در فضايي رشد پيدا کرده‌اند که خدمات با خلاءهاي زيادي در ايران مواجه است. به همين خاطر است که حضور آن‌ها بسيار پررنگ ديده مي‌شود و قادرند با تاسيس برخي شرکت‌ها خيلي زود پر و بال بگيرند و به سودآوري برسند. در حقيقت کسب و کارهاي نوپا سبب شده تا نظام سنتي ارائه خدمات از خواب چند صد ساله خود بيدار شود و خود را در برابر رقيبي بسيار قوي و منحصر به‌فرد ببيند که شايد قادر به رقابت با آن‌ها نباشد.

 با توجه به ثبت نرخ بيکاري 11 درصدي در کشور، فعاليت استارت‌آپ‌ها تا چه اندازه مي‌تواند به کاهش نرخ بيکاري منجر شود؟

براساس آنچه که مرکز آمار ايران اعلام کرده، نرخ بيکاري 11 درصد است و با توجه به اين‌که 25 ميليون نفر  از جمعيت کشور جزو جمعيت فعال هستند، مي‌توان گفت که حدود 3 ميليون نفر بيکار وجود دارد. در اين ميان نکته مهم اين‌جاست که جنس بيکاران فرق کرده و هم اکنون در شرايطي به سر مي‌بريم که بسياري از جمعيت بيکار ما را فارغ التحصيلان دانشگاهي تشکيل مي‌دهند. اين رقم ممکن است تا 6 ميليون نفر هم افزايش يابد، چراکه به همين ميزان دانشجو در مقاطع مختلف به تحصيل مشغولند و اگر فرصتي براي اشتغال‌زايي آن‌ها فراهم نشود، آنان نيز پس از فراغت از تحصيل نمي‌توانند به کار مشغول شوند. از طرفي دولت منابع زيادي در اختيار ندارد که به توسعه طرح‌هاي عمراني بپردازد و با توجه به محدوديت منابع بر آن است که به صورت قطره‌چکاني به تخصيص اعتبارات بپردازد و در اين زمينه دستش خالي باشد. از سويي ديگر با توجه به سرعت ورود تکنولوژي‌هاي نوين در صنايع، نيروي کار زيادي لازم نبوده و در حقيقت بخش توليد کشور کارگر‌بر نيست. به همين خاطر تنها بخش خدمات است که مي‌تواند با سرمايه کم تعداد زيادي از افراد را به خود مشغول کند. اين بخش معمولا مورد توجه افراد تحصيلکرده است و آن‌ها راحت‌تر مي‌توانند شغل مورد نظر خود را پيدا کنند. از اين رو با توجه به کمبود منابع در کشور و کم‌توان شدن دولت در ايجاد اشتغال، سياست‌گذار بهتر است در هر جا که مي‌بيند فرصتي براي اشتغال به وجود آمده، از آن حمايت و به عنوان فرصت از آن استفاده کند. در اين ميان نقش استارت‌آپ‌ها در اقتصاد ايران پررنگ شده و سياست‌گذاران اقتصادي کشور سعي دارند با توجه به اشتغالي که آن‌ها ايجاد کرده‌اند و خدماتي که ارائه مي‌دهند، از کسب و کارهاي نوپا در کشور حمايت و صيانت به عمل آورند.

 آينده استارت‌آپ‌ها را در ايران چگونه ارزيابي مي‌کنيد؟

به نظر من استارت‌آپ‌ها در ايران آينده روشني دارند، چون پايه فعاليت آن‌ها ارائه خدمات است. کشور ما تشنه خدمات است و در اين زمينه جاي کار زيادي دارد. استارت‌آپ‌ها با حضور خود در بخش‌هاي مختلف خدمات سعي کرده‌اند به بخشي از نياز شهروندان کلانشهرها پاسخ گويند. به نظر من با همه‌گير شدن استارت‌آپ‌ها به‌زودي مي‌توان نقش آنان را در ايجاد بازارهاي رقابتي پررنگ‌تر ديد و به عنوان يک پديده يا ابزار مناسب در سرعت بخشيدن به رقابتي کردن بازار کشور و شفاف شدن معاملات، به نقش‌آفريني بيشتري بپردازند. 

منبع:مجله دانش بنیان